Mah

Solo 1934/1935

In de tuin van ons huis in Solo konden wij geen rondjes rijden met de fiets zoals in Tjoekir. Meer dan driekwart van de tuin bestond uit een breed kiezelpad van het hek naar de garage.

Mah, mijn grootmoeder van vaderskant, kwam bij ons wonen. Hiertoe werd de garage betegeld, opnieuw geschilderd en van een wastafel voorzien. Zodoende vond de transformatie plaats van garage tot paviljoen. Mah was gesteld op haar privacy en at daarom apart. De bedienden namen altijd eerbiedig een licht gebogen houding aan als ze met haar spraken.

[En de auto? Waar bleef die? O ja, vergeten te vertellen. De Oakland, die Pap enkele jaren geleden aanschafte, had eerder dienst gedaan als demonstratiewagen. Het was een goede koop. De auto bleek zeer betrouwbaar en kon bogen op weinig reparatiekosten. Na het ontslag van Pap konden wij hem niet meer houden. Naar ieders verwachting zou hij makkelijk verkocht kunnen worden voor een schappelijke prijs. Er werd een advertentie geplaatst in het Soerabajasch Handelsblad. Helaas gaapte er een enorme kloof tussen onze verwachting en de werkelijkheid. Er meldde zich geen enkele serieuze koper. De economische recessie was daar kennelijk de oorzaak van. Uiteindelijk heeft Pap hem cadeau gedaan aan de Technische school van Soerabaja. De leerlingen konden zich nu bekwamen in het uit elkaar plukken en weer in elkaar schroeven van onze Oakland]

Pap druppelde altijd wat eau de cologne op zijn zakdoek, voordat hij die bij zich stak. Nadat hij een keer zijn zakdoek met een royale hoeveelheid had besprenkeld, hield hij die voor mijn neus. Ik haalde diep adem en voelde een tik diep in mijn reukorgaan. Pap rookte sigaretten, shag en pijp. Hij droeg een geur van tabak en eau de cologne met zich mee.

Mam had op haar toilettafel een donkerblauw flesje, zo donker als de avond. Soir de Paris stond er op het zilverkleurig etiket. Haar favoriete poeders waren van Coty en Mimosa.

Maar wanneer ik bij Mah kwam overschreed ik een geurengrens. Mijn grootmoeder kocht om de dag een handvol witte melati bloesems (jasmijn), die ze op bed en tussen haar kleren strooide. Op een tafel stond een fraai bewerkt koperen sirihstel. Elk doosje of bakje bevatte één van de ingrediënten, waaruit een sirihpruim wordt samengesteld: kalk, pinangnoten, geurige sirihblaadjes en tabak. Mah maakte er spaarzaam gebruik van. Het was meer bestemd voor haar gasten. Een stapel nieuwe kaïns (wikkelrok ) lagen op een kastje. Ze roken nog naar de hars en de kleurstoffen waarmee de batikpatronen waren aangebracht. Mah verkocht de doeken voor haar nichten en vriendinnen, die in de kraton (paleiscomplex) woonden. De kaïns brachten veel geld op. Dat kwam niet alleen door hun kwaliteit. Ze waren immers gebatikt door Raden-Raden (baronessen).

In ons gezin spraken wij altijd Nederlands. Als zesjarig kind kende ik slechts enkele noodzakelijke zinnen Pasar Maleis. Het Pasar Maleis wordt als handelstaal gebruikt langs de kusten van Zuid-Oost Azië. Deze taal is in feite een sterk vereenvoudigde vorm van het huidige Indonesisch.

Mah sprak geen Pasar Maleis. Misschien vond zij het beneden haar waardigheid om zich in zo een primitieve taal uit te drukken. Heeft Mah met mij Kromo, Hoog Javaans, gesproken, omdat zij vond, dat ik haar meerdere was vanwege het scheutje Europees bloed in mijn aderen? Of sprak zij Ngoko, Laag Javaans, tegen mij zoals gebruikelijk gesproken wordt door een grootmoeder, een meerdere, tegen haar kleinkind, een mindere? Zou zij misschien Madyo tegen mij gebezigd hebben? Madyo is een vervlechting van het Kromo en het Ngoko. Deze taalvorm wordt gebruikt, wanneer het Ngoko niet vriendeljk genoeg klinkt en het Kromo te deftig is.

Het zijn vragen waarop nooit een antwoord komt. Eén van de bedienden deed gewoonlijk haar best om als tolk te fungeren. Mijn grootmoeder en ik waren in hetzelfde land geboren en we verstonden elkaars taal niet. Een bizarre en achteraf bekeken pijnlijke situatie, die in gekoloniseerde landen zeker niet uniek zal zijn geweest.